De Marcusparochie: nu één van de Vier Evangelisten
Twaalf jaar lang, van 2008 tot 2020 heeft de H. Marcusparochie bestaan. Per 1 januari 2020 is deze parochie onderdeel geworden van de ene, grote parochie voor Amsterdam Nieuw-West: de parochie van de Vier Evangelisten. Hoewel er in 2008 reeds gesprekken waren over mogelijke verdere fusies, waren in dat jaar de geesten er nog niet rijp voor. In de loop van de jaren veranderden de omstandigheden, waaronder een verdere afname van het kerkbezoek en een verarming van het geestelijk leven. Dit zorgde ook voor een voortschrijdend inzicht bij de bestuurders van alle parochies in Amsterdam Nieuw-West, met uiteindelijk de samenvoeging van alle parochies tot één grote parochie. Hoe is de Marcusparochie tot stand gekomen? Waren er nog mooie momenten? Wat is de toekomst?
Alle parochies in Slotervaart samen?
Zo rond 2000 werd deze vraag urgenter. De Pius X-parochie, de Verrijzenisparochie en de parochie van de St.-Jan de Doper trokken steeds minder kerkgangers. De St-Jan de Doper beschikte over een modern, klein kerkgebouw, want de oorspronkelijke kerk was verkocht en afgebroken ten behoeve van o.a. woningbouw. Gezien de grootte van het nieuwe gebouw, was die kerk geschikter voor kleinere groepen. Wel was het bestuur in principe bereid om met de andere parochies in Slotervaart samen te gaan werken. Van die samenwerking is echter nooit veel terecht gekomen, kennelijk omdat er nogal verschillende pastores waren die hun stempel op de parochies drukten. De Verrijzenisparochie verkeerde in financieel zwaar weer en de Pius X-parochie had te maken met een andere samenstelling van de bevolking in de Jacob Geelbuurt, waardoor het aantal katholieke gezinnen enorm was afgenomen. De Pius X was wel financieel sterk genoeg, want het toenmalige bestuur had ervoor gezorgd dat er stevig betaald moest worden voor een telecomantenne aan de toren, zodat er een stevige basis was voor de jaarlijkse exploitatie.
De Pius X-kerk moest sluiten
De gesprekken over het samengaan tussen de Pius X en de Verrijzenis verliepen moeizaam, totdat er een nieuw bestuur voor de Pius X kwam. De pastoor was ook voor het samengaan van deze parochies. De J. de Doper lag wat verder weg en had een geschikte, moderne kerk, dus die hoefde nog niet mee te doen met deze fusie. Een belangrijke ontwikkeling was dat de gemeente slechts een tijdelijke brandveiligheidsvergunning wenste te verlenen voor de Pius X op basis van een actueel veiligheidsrapport. In het rapport stonden veel vergaande eisen. Op zich logisch, want op veiligheidsgebied waren de ontwikkelingen snel gegaan en de kerk uit 1961 was in 2007 natuurlijk op dit terrein niet meer up-to-date. Het aanbrengen van nieuwe brandvoorzieningen was echter zeer kostbaar (circa 800.000 euro). Dat bracht het proces van verkoop uiteraard wel in een versnelling.
De Pius X-kerk in de Jacob Geelstraat in 1961.(plaatje volgt)
De besturen van de Pius en van de Verrijzenis werden door het bisdom samengevoegd in een personele unie. De parochies behielden zo nog enige tijd hun zelfstandigheid, maar in goed overleg stond een fusie dan dichterbij. Het bestuur onderzocht eerst de mogelijkheid om een kleinere kerk in nieuwbouw te realiseren, want de gemeente wilde ongeveer halverwege beide kerkgebouwen een plantsoen bij het bejaardencentrum De Schutse opofferen aan deze nieuwe bestemming.
De Pius X-kerk met het ruime kerkplein ervoor (2007)(plaatje volgt)
Geen nieuwbouw
Het bestuur vond het aanbod niet goed genoeg (erfpacht) en de kosten van nieuwbouw waren dermate hoog, dat het bestuur daarna besloot de Verrijzeniskerk open te houden als de kerk voor het grootste gedeelte van Slotervaart en de Pius X-kerk te verkopen. De parochianen van de Pius X-parochie begrepen de noodzaak van een komende sluiting goed. Voor minder mobiele parochianen werd vervoer geregeld naar de Verrijzeniskerk. Dat is nu nog steeds zo. De verkoop werd een spannend verhaal, want behalve het opbieden van kopers tegen elkaar, gingen niet-kerkelijke partijen zich sterk maken voor het behoud van deze kerk. Op zich begrijpelijk, want de Pius X-kerk was een baken in de buurt en was qua stijl karakteristiek. Het kerkbestuur wilde echter de exploitatie van de Verrijzeniskerk mogelijk maken door de verkoop van de kerk. De nieuwe parochie had een stevige financiële basis nodig en dat kon niet anders dan de Pius X-kerk te verkopen. Het werd nog even spannend, maar de verkoop vond nog net voor het vaststellen van een monumentenbestemming plaats.
De Poolse parochie maakte toen ook gebruik van de Pius X-kerk, maar kon gelukkig in de Pauluskerk aan de Pieter Calandlaan terecht. De Verrijzeniskerk was minder ruim en niet voor deze parochie geschikt genoeg.
Viering in de Pius X-kerk (2007)
De koper wilde op de plek van de Pius X-kerk nieuwbouw realiseren. Het zou een school met een buurtcentrum en met eventueel ook een woninggedeelte worden. Na afbraak van de kerk bleef het terrein enige jaren als grasveld in gebruik, voordat de problemen van de financiële crisis voorbij waren en er door een nieuwe eigenaar een moderne basisschool met buurtfuncties kon worden gebouwd.
Twaalf jaar Marcusparochie
Om het de parochianen van de voormalige Pius X-parochie in de kerk van de Marcusparochie wat aangenamer te maken, besloot het bestuur een aantal zaken uit de Pius X-kerk een vervolg te gunnen in de Verrijzeniskerk. Vanwege de herkenbaarheid bleef de naam van de kerk ongewijzigd, maar de naam van de parochie liet het bestuur aansluiten bij de twee parochies aan de andere kant van de Sloterplas, de Lucas en de Paulus. Uit de Pius kwamen beeldhouwwerken mee die Pius X moesten voorstellen, een reproductie van het schilderij van de paus Pius X kwam boven de deur naar de sacristie te hangen en er werd een tweede Mariakapel ingericht, waarvan het Mariabeeld uit de Pius afkomstig was. Ook de karakteristieke bolvormige lampen kwamen mee uit de verkochte kerk.
De Verrijzeniskerk met pastorie aan de Louis Bouwmeesterstraat
De nieuwe parochie bouwde voort op de tradities van de Verrijzenisparochie, maar de parochianen die van de andere kerk waren overgekomen voelden zich snel thuis in hun nieuwe kerk, waaronder ook enkele leden van het koor. Na een paar jaar werd er een week voor Kerstmis jaarlijks een kerstconcert georganiseerd, dat oorspronkelijk in de Pancratiuskerk te Sloten werd gehouden. Het was een samenwerking tussen de koren van beide kerken dat tot op heden toe een steeds groter succes werd. Ook buurtbewoners wisten de Verrijzeniskerk dan te vinden. Het werd niet alleen een concert, dat erg werd gewaardeerd, mar ook de hapjes en de drankjes mochten er zijn.
Voortschrijdend besef
Nadat er in 2014 een personele unie was ingesteld van de parochies het Nieuwe Verbond, de Lucas, de Paulus, de Marcus en de Jan de Doper, brak er een nieuwe periode aan. De Pauluskerk werd gekozen als de hoofdkerk van de regio, maar bij de parochianen van de Marcusparochie bleef de hoop dat de parochie nog lang zelfstandig zou kunnen blijven. Begrijpelijk, want zes jaar na een ingrijpende fusie was men nog niet bereid om wellicht de eigen positie op te gaan offeren ten gunste van anderen. Ook de financiële positie speelde mee, want het bestuur van de Marcusparochie had gezorgd voor een stevige financiële basis en dat was bij de Paulus- en de Lucasparochie nog niet het geval. Toch kwam er langzamerhand het besef dat er niet zo lang zelfstandig kon worden doorgegaan als men eerst had gehoopt, want het aantal vaste kerkbezoekers ging ieder jaar omlaag. Wel kwamen er na de sluiting en verkoop van de St. Jan de Doper een aantal vaste bezoekers in de kerk bij. Om ook deze mensen nog iets eigens te bieden, plaatste het bestuur het beeld van Joannes de Doper, afkomstig uit de gesloten kerk, op het altaar. Weliswaar was deze parochie om financiële redenen samengevoegd met de Paulus en de Lucas, onder de naam van de Vier Evangelisten, maar de kerkgangers gaven de voorkeur aan de Verrijzeniskerk, omdat deze wat dichterbij was. Maar zoals bekend zullen ook deze parochianen over enige tijd toch wat verder moeten reizen, althans als zij aan een viering willen blijven meedoen. Een vraag die ook bij de andere parochianen aanwezig is.
Een van de statiën uit de Verrijzeniskerk. De kerk kenmerkt zich door een soort Le Cobusier-stijl, die door de eenvoud en evenwichtigheid van de architectuur, meditatie en zelfreflectie bevordert.
Fusie tot één grote parochie
Per 1 januari 2020 bestaat de Marcusparochie niet meer. De kerk is er echter nog wel en zal ook nog enige tijd in gebruik blijven. Het is soms wel veel gevraagd, er zijn parochianen bij die meerdere keren hun vertrouwde kerkomgeving vaarwel hebben moeten zeggen. Dit vraagt heel veel doorzettingsvermogen, extra mobiliteit, flexibiliteit en aanpassingsvermogen. Maar het besef dat wij allen tot die ene, grote katholieke kerk behoren is er ook. En dat wij dankbaar moeten zijn, dat er in deze tijden van teruggang in voorzieningen, toch nog een kerk in redelijke nabijheid open blijft, die het mogelijk maakt dat wij, ondanks alle heimwee naar ons rijke, katholieke verleden, toch in een gezellige en vertrouwde omgeving naar de kerk kunnen blijven gaan.
Hans van der Straeten
(vicevoorzitter kerkbestuur, lid van het parochiële team van de Verrijzeniskerk)
(Amsterdam, 16 mei 2020)